شهره صدری- به گزارش خبرگزاری مراکش، از تنها 13 سد در زمان استقلال مراکش تا بیش از 140 سد در زمان حال، مراکش مدعی است سیاست سدسازی این کشور، چشم انداز آبی را متحول کرده است. مدیریت منابع آب در سرزمین های نیمه خشک شمال آفریقا چندان آسان نیست و این سختی در فراهم کردن آب، مراکش را به سمت ساخت سدهای بزرگ سوق داده است.

صدای برخورد قطرات باران به زمین خشک شده سمفونی خوشامدگویی در مراکش است، کشوری که کمبود آب مدت‌ها در آن تبدیل به یک نگرانی مبرم بوده است. در مراکش اکنون،مخازن آب (14 آوریل 2024) بیش از 4.942 میلیارد متر مکعب ظرفیت دارند. این در حالی است که در این تاریخ شش سد به حداکثر ظرفیت خود رسیده اند و پنج سد دیگر از مرز 90 درصد فراتر رفته اند.

ریشه های سیاست سدسازی مراکش

برای ردیابی ریشه‌های سیاست سدسازی مراکش، باید به اوایل قرن بیستم، در دوران تحت حمایت فرانسه در این کشور بازگردیم. مقامات فرانسوی با درک چالش های ناشی از اقلیم نیمه خشک مراکش، ساخت چند سد را در این کشور آغاز کردند، مانند سد سعید ماچو در سال 1929 و سدهای دیگر بر روی رودخانه های واد ماله و واد لو در دهه 1930. در دهه 1940، شهرهایی مانند کازابلانکا، رباط، تتوآن، سئوتا و تانگر از آب تامین شده از سد بهره می بردند.

با این حال، پس از استقلال بود که سیاست سدسازی مراکش واقعا شکل گرفت. در 18 سپتامبر 1967 پادشاه فقید حسن دوم در یک سخنرانی تاریخی در طنجه هدف بلند پروازانه کشاورزی یک میلیون هکتار تا سال 2000 را اعلام کرد، در زمانی که تنها 150000 هکتار اراضی کشاورزی زیر کشت بود. این اعلامیه آغاز یک برنامه عظیم سدسازی بود که چشم انداز آبی کشور را متحول می کرد.

با افتتاح سد بزرگ الوحده در سال 1997، رویای کشاورزی یک میلیون هکتار به واقعیت پیوست.

دوران حسن دوم، پادشاه مراکش

ساخت سد تحت رهبری پادشاه حسن دوم به یک اولویت ملی تبدیل شد. شاه فقید، که به “سد ساز” ملقب بود، چشم انداز روشنی داشت: تامین آب برای جمعیت رو به رشد، حمایت از توسعه کشاورزی، و حفاظت در برابر تغییرات اقلیمی. پادشاه حسن دوم در طول سلطنت خود، سدهای متعددی را در سراسر کشور پادشاهی مراکش افتتاح کرد و شخصاً روبان ها را برید و بر نقش حیاتی آنها در حفاظت از کشور تأکید کرد.

عددها گویای مطلب هستند. از تنها 13 سد در زمان استقلال مراکش در سال 1956، تعداد سدهای این کشور در پایان سلطنت پادشاه حسن دوم به بیش از 100 سد رسید. ظرفیت کل ذخیره سازی از 2 میلیارد متر مکعب به 15 میلیارد متر مکعب افزایش یافته است.

در دهه 1980، مراکش سیاست ساخت حداقل یک سد در هر سال را اتخاذ کرد. بنابراین، تنها بین سال های 1981 تا 1987، 43 سد در مناطق الحسیمه، اغادیر، مراکش، ایفران، خنیفره و بوارفه به بهره برداری رسید.

سیاست سدسازی پادشاه حسن دوم فقط مربوط به زیرساخت ها نبود. این یک رویکرد چند وجهی بود که ابعاد مذهبی، استراتژیک، اقتصادی و محیط زیستی را در بر می گرفت. پادشاه در سخنرانی های خود اغلب به آیات قرآنی مرتبط با آب استناد می کرد و بر اهمیت مدیریت و ذخیره سازی مسئولانه آب تأکید می کرد. معروف است آیه ای از سوره حجر  را به دستور الهی برای ذخیره و مدیریت عاقلانه آب تفسیر کرد.

اهمیت استراتژیک آب برای پادشاه حسن دوم از بین نرفت. او تشخیص داد که آب می‌تواند منبع درگیری بین کشورها باشد و تامین منابع آبی برای استقلال و حاکمیت مراکش ضروری است.

سیاست سدسازی او به مبنای برنامه‌ریزی استراتژیک کشور تبدیل شد و امنیت آب را در مواجهه با آب و هوای خشک فزاینده تضمین کرد.

از نظر اقتصادی، سیاست سدسازی بخش کشاورزی مراکش را متحول کرد. گسترش زمین های آبی، همراه با معرفی محصولات با ارزش بالا، بهره‌وری کشاورزی را به میزان قابل توجهی افزایش داد و به امنیت غذایی کشور کمک کرد. سدها همچنین نقش حیاتی در کنترل سیل، محافظت از محصولات و معیشت در برابر اثرات مخرب سیل داشتند.

پادشاه حسن دوم در کتاب خود به نام «خاطره یک پادشاه» گفت‌وگویی درباره ثروت نفتی الجزایر را بازگو کرد. وی اظهار داشت: «در حالی که آنها (الجزایری ها) از نفت بهره برداری می کردند، من در حال ساختن سدها بودم. می‌دانستم که مقامات الجزایری در آن زمان درباره من با کنایه زمزمه می‌کردند و می‌گفتند: «در حالی که ما در حال حفاری چاه‌های نفت هستیم، او گوجه‌فرنگی می‌کارد».

پادشاه افزود: «رویدادها گواه آنچه می‌گویم است و تاریخ، خدا را شکر، مانند آن زنی نیست که برای زیباتر به نظر رسیدن نیاز به آراستگی داشته باشد. تاریخ همیشه تاریخ باقی می‌ماند و اقتصاد کاملاً هدایت‌شده را آن‌طور که باید، زمانی که باید، و جایی که باید نشان می‌دهد.»

چالش ها و پیروزی ها

اجرای چنین سیاست سدسازی بلندپروازانه ای بدون مانع نبود. مراکش با محدودیت‌های مالی به‌ویژه در طول بحران‌های اقتصادی جهانی دهه‌های 1970 و 1980 مواجه بود. با این حال، رهبری قاطع پادشاه حسن دوم موجب شد که ساخت سد البته با سرعت کمتر ادامه پیدا کند. مزایای این سیاست به زودی آشکار شد زیرا زمین های کشاورزی آبی به طور قابل توجهی گسترش یافت و به امنیت غذایی و رشد اقتصادی کمک کرد.

سیاست سدسازی نیز پیامدهای اجتماعی قابل توجهی داشت. در طول ساخت و ساز و از طریق ایجاد پروژه های کشاورزی و صنعتی جدید فرصت های شغلی را فراهم کرد. در دسترس بودن آب در مناطقی که قبلاً کم آب بودند، شرایط زندگی جوامع محلی را بهبود بخشید و به پر کردن شکاف شهری و روستایی کمک کرد.

رویکرد مدرن پادشاه محمد ششم

از زمان به سلطنت رسیدن پادشاه محمد ششم در سال 1999، او نیز قدم در مسیر میراث پدرش بنا نهاده و در عین حال سیاست سدسازی را با چالش های قرن بیست و یکم تطبیق داده است. تحت رهبری او، مراکش به سرمایه گذاری در ساخت سد ادامه داد و چندین سد جدید در سال های اخیر مانند سد پادشاه حسن دوم در میدلت در سال 2006، با ظرفیت ذخیره سازی 400 میلیون متر مکعب، افتتاح شد.

نگاه پادشاه محمد ششم به مدیریت آب فراتر از ساخت سد است. وی بر اهمیت مدیریت یکپارچه منابع آب، ترویج تکنیک های آبیاری کارآمد، تصفیه فاضلاب و نمک زدایی آب دریا تاکید کرده است.

پادشاه همچنین کمپین های آگاهی عمومی را برای تشویق حفاظت از آب و استفاده مسئولانه از آب راه اندازی کرده است. علاوه بر این، پروژه‌های سدسازی مدرن تحت سلطنت او ملاحظات اکولوژیکی، مانند حفظ تنوع زیستی و کاهش اثرات محیط زیستی را در بر می‌گیرد.

مسیر پیش رو

از آنجایی که مراکش با چالش های تغییرات آب و هوایی و افزایش تقاضای آب مواجه است، سیاست سدسازی سنگ بنای استراتژی توسعه پایدار آن باقی مانده است.

طبق آمار سال 2021 وزارت تجهیزات و آب، کمتر از 149 سد در مراکش وجود دارد. این سدها تقریباً کل کشور را از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب پوشش می دهند.

ظرفیت برخی از سدهای مراکش:

 سد المسیره (2760 میلیون مترمکعب)، سد بن العودان (1384 میلیون مترمکعب)، سد ادریس 1یر (1186 میلیون مترمکعب)، سد سیدی محمد بن عبدالله (486 میلیون مترمکعب)، و سد محمد پنجم (410 میلیون مترمکعب).

با داشتن این شبکه و ظرفیت کل ذخیره سازی با بیش از 18.6 میلیارد متر مکعب، این کشور موقعیت خوبی برای تامین نیازهای آبی جمعیت رو به رشد و اقتصاد در حال گسترش خود دارد.

با این حال، آینده امنیت آب مراکش نه تنها در ساخت سد، بلکه در اتخاذ راه‌حل‌های نوآورانه و ترویج فرهنگ آگاهی از آب است. دولت این موضوع را درک کرده و ابتکاراتی را برای تشویق به استفاده از فناوری های صرفه جویی در مصرف آب، مانند آبیاری قطره ای در کشاورزی و وسایل کم مصرف آب در خانوارها و صنایع، آغاز کرده است.

علاوه بر این، مراکش به طور فعال در حال بررسی پتانسیل منابع آب غیر متعارف، مانند فاضلاب تصفیه شده و آب شیرین شده دریا، برای افزایش ذخایر آب و کاهش وابستگی خود به بارندگی و منابع آب سنتی است.

بارندگی اخیر و افزایش متعاقب آن در میزان پر شدن سدها یادآور اثربخشی این سیاست است. با این حال، کار هنوز به پایان نرسیده است. همانطور که مراکش چالش های ناشی از تغییرات آب و هوایی و افزایش تقاضای آب را دنبال می کند، باید در پیگیری امنیت آب خود ثابت قدم بماند.

منبع: Morocco World News