در حالی که در بسیاری از کشورهای جهان آمار مرگ‌ومیر ناشی از هاری به صفر رسیده است، آمارهای کشور ما نشان‌دهنده افزایش موارد فوت بر اثر این ویروس کشنده است. این مرگ‌ها ناشی از فقدان قانون منسجم در خصوص نگهداری سگ‌های خانگی و مدیریت سگ‌های بلاصاحب است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، بیماری هاری به‌عنوان یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های ویروسی مشترک بین انسان و حیوان، همچنان تهدیدی جدی برای سلامت عمومی در سراسر جهان به شمار می‌رود. این بیماری که عمدتاً از طریق گزش حیوانات ناقل به انسان منتقل می‌شود، با نرخ مرگ‌ومیر تقریباً صددرصدی خود در صورت بروز علائم بالینی، جزو بیماری‌های مرگبار محسوب می‌شود.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) به همراه سازمان جهانی دامپزشکی و دیگر نهادهای مرتبط، برنامه‌ای جهانی برای ریشه‌کنی بیماری هاری تا سال 2030 تدوین کرده است. این هدف در راستای کاهش مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری و ایجاد جهانی امن‌تر برای انسان‌ها و حیوانات طراحی شده است.
در حالی که بسیاری از کشورها به موفقیت‌های قابل توجهی در کنترل و کاهش موارد هاری دست یافته‌اند، ایران در سال‌های اخیر با افزایش موارد ابتلا، به‌ویژه در میان حیوانات ولگرد، به یکی از کانون‌های بحران تبدیل شده است و هر ساله شاهد افزایش موارد مبتلا به هاری هستیم. بنا بر آمار وزارت بهداشت، تعداد مرگ‌ومیرها بر اثر هاری در سال 1402، 17 مورد بوده درحالی که در نیمه نخست سال 1403، 13 مرگ بر اثر هاری گزارش شده است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که روند رو به رشد سگ‌گردانی و تعامل غیرمسئولانه با حیوانات، یکی از عوامل اصلی افزایش خطر انتقال این بیماری است. این موضوع نگرانی‌هایی جدی درباره سلامت عمومی ایجاد کرده و مانعی برای دستیابی به اهداف ریشه‌کنی هاری در کشور به‌شمار می‌رود.
وضعیت جهانی "هاری" و برنامه 2030
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، هر ساله بیش از 59 هزار نفر در جهان بر اثر ابتلا به هاری جان خود را از دست می‌دهند که عمده این قربانیان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. در همین راستا، برنامه «هاری صفر» تا سال 2030 طراحی شده است که بر پایه سه محور اصلی استوار است:
- واکسیناسیون گسترده حیوانات خانگی و بلاصاحب برای کنترل منبع اصلی انتقال ویروس.
- آگاهی‌بخشی عمومی درباره رفتار ایمن با حیوانات و اهمیت مراجعه فوری به مراکز درمانی در صورت گزش.
- تأمین واکسن و سرم ضد هاری برای همه افراد در معرض خطر.
با اجرای این اقدامات و نظارت دقیق، بسیاری از کشورها توانسته‌اند موارد ابتلا را به میزان چشمگیری کاهش دهند. با این حال، موفقیت این برنامه نیازمند همکاری گسترده دولت‌ها، سازمان‌های غیرانتفاعی و جامعه محلی است.
افزایش "هاری" در ایران؛ بحران سگ‌های بلاصاحب و چالش سگ‌گردانی
در ایران، هاری به‌ویژه در مناطق روستایی و شهری که جمعیت سگ‌های ولگرد زیاد است، به یکی از مسائل بحرانی تبدیل شده است. به گفته کارشناسان، افزایش پدیده سگ‌گردانی در میان برخی از اقشار جامعه نیز خطر انتقال ویروس را بیشتر کرده است. این موضوع نه تنها برای صاحبان حیوانات، بلکه برای عابران و سایر حیوانات نیز تهدیدی جدی به‌شمار می‌رود.
در حالی که بسیاری از افراد سگ‌های بلاصاحب را عامل اصلی سگ‌گزیدگی‌ها در کشور می‌دانند، آمار وزارت بهداشت نشان می‌دهد که 70 درصد گزش‌ها توسط سگ‌های صاحبدار انجام شده است.
عدم وجود قوانین مشخص و سخت‌گیرانه در مورد نگهداری و مدیریت سگ‌های صاحبدار، به یکی از عوامل اصلی افزایش موارد سگ‌گزیدگی در ایران تبدیل شده است. در شرایطی که صاحبان سگ‌ها آزادی کامل در نگهداری این حیوانات دارند، نبود قوانین روشن درباره واکسیناسیون اجباری، محدودیت رفت‌وآمد در اماکن عمومی و نحوه کنترل رفتار سگ‌ها، موجب افزایش خطر حمله و گزش این حیوانات برای افراد جامعه شده است.
بسیاری از صاحبان سگ‌ها از مسئولیت‌های خود آگاهی کافی ندارند و اغلب بدون قلاده یا نظارت مناسب، سگ‌های خود را در اماکن عمومی رها می‌کنند. این رفتار نه تنها برای سایر افراد، به‌ویژه کودکان و سالمندان، خطرآفرین است، بلکه در صورت واکسینه نشدن حیوان، احتمال انتقال بیماری‌هایی مانند هاری نیز افزایش می‌یابد.
نبود نظارت قانونی و جریمه برای تخلفات مربوط به نگهداری حیوانات خانگی، باعث شده است تا بسیاری از سگ‌گردانان نسبت به مسائل ایمنی و بهداشتی بی‌توجه باشند. ایجاد قوانینی نظیر واکسیناسیون اجباری، الزام به استفاده از قلاده در اماکن عمومی و تعیین مناطق مشخص برای سگ‌گردانی می‌تواند به کاهش این مشکلات کمک کند. اجرای چنین قوانینی نه تنها سلامت عمومی را حفظ خواهد کرد، بلکه به تقویت فرهنگ مسئولیت‌پذیری در میان صاحبان حیوانات نیز منجر خواهد شد.
در حالی که واکسیناسیون سگ‌ها و گربه‌های خانگی می‌تواند تا حد زیادی از شیوع هاری جلوگیری کند، نبود قوانین و نظارت کافی بر رفتار صاحبان حیوانات شرایط را پیچیده‌تر کرده است. علاوه بر این، افزایش جمعیت سگ‌های بلاصاحب به دلیل مدیریت ناکارآمد پسماندها و عدم برنامه‌ریزی مؤثر در کنترل زاد و ولد این حیوانات، خطر انتقال ویروس را به‌ویژه در مناطق حاشیه‌ای افزایش داده است.
هزینه‌هایی که "هاری" بر کشور تحمیل کرده است
قیمت هر دوز واکسن هاری بین 5 تا 7 یورو است که بسته به شدت گزش، از یک تا پنج دوز به افراد تزریق می‌شود. در کنار واکسن، سرم ضدهاری نیز به افراد تزریق می‌شود که قیمت هر ویال 300 واحدی آن بین 50 تا 60 یورو است. البته تمام حجم این سرم برای یک نفر مصرف نمی‌شود. سال گذشته، 1400 دوز واکسن هاری به افرادی که دچار گزش شده‌اند تزریق شده است که هزینه آن بر عهده دولت بوده و تزریق‌ها به شکل رایگان انجام شده است.
مکانیسم کشنده "هاری":
ورود ویروس به بدن: ویروس از طریق بزاق حیوان آلوده، معمولاً با گزش، وارد بدن انسان می‌شود.
حرکت به سمت سیستم عصبی: ویروس ابتدا به سلول‌های عضلانی نزدیک محل گزش حمله می‌کند و سپس به تدریج وارد اعصاب محیطی می‌شود.
گسترش به سیستم عصبی مرکزی: ویروس با حرکت در طول اعصاب، به نخاع و مغز می‌رسد. این روند ممکن است چند روز تا چند ماه طول بکشد که به محل گزش و شدت ویروس بستگی دارد.
آسیب به مغز: پس از ورود به مغز، ویروس باعث التهاب شدید (انسفالیت) می‌شود و عملکرد مغز را مختل می‌کند. این اختلالات شامل توهم، هذیان، فلج، تشنج، و نارسایی سیستم تنفسی یا قلبی است.
علت مرگ: مرگ معمولاً به دلیل نارسایی تنفسی یا قلبی ناشی از آسیب مستقیم ویروس به مراکز حیاتی در مغز رخ می‌دهد.
اگر واکسیناسیون و درمان پیشگیرانه (شامل واکسن ضد هاری و سرم ایمنوگلوبولین) بلافاصله یا ظرف چند روز پس از گزش آغاز شود، تقریباً همیشه از بروز بیماری جلوگیری می‌شود. اما تأخیر در شروع درمان، به‌ویژه در موارد گزش‌های شدید یا گزش‌های نزدیک به سر، خطرناک است و احتمال موفقیت درمان را کاهش می‌دهد.
ضرورت فوری قانون‌گذاری برای مقابله با بحران "هاری" در ایران
هاری، بیماری مرگبار ویروسی که پس از ظهور علائم هیچ درمانی ندارد، اکنون به یکی از تهدیدات جدی سلامت عمومی در ایران تبدیل شده است. طبق آمار، سگ‌های ولگرد و حتی سگ‌های صاحبدار واکسینه‌نشده، عامل اصلی گزش و انتقال ویروس هاری هستند. این بیماری که با درصد مرگ‌ومیر صددرصدی همراه است، هر سال جان بسیاری از انسان‌ها و حیوانات را در سراسر جهان می‌گیرد و اکنون زنگ خطر آن برای ایران نیز به صدا درآمده است.
در نبود قوانین دقیق و سخت‌گیرانه در خصوص مدیریت سگ‌های ولگرد و صاحبدار، شاهد افزایش بی‌سابقه سگ‌گزیدگی و موارد ابتلا به هاری در مناطق شهری و روستایی کشور هستیم. بسیاری از صاحبان سگ‌ها بدون آگاهی یا مسئولیت‌پذیری، این حیوانات را بدون واکسیناسیون یا نظارت مناسب در اماکن عمومی می‌گردانند و خطر بزرگی برای سلامت مردم ایجاد می‌کنند. از سوی دیگر، نبود برنامه‌ای جامع برای کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد و رهاسازی پسماندها، شرایط را برای گسترش هاری بحرانی‌تر کرده است.
عدم اقدام سریع برای قانون‌گذاری در این حوزه می‌تواند تبعات سنگینی از افزایش مرگ‌ومیرهای ناشی از هاری و بار مالی سنگین درمان موارد مشکوک گرفته تا کاهش اعتماد عمومی به نظام سلامت به همراه داشته باشد. برای جلوگیری از این فاجعه، ضروری است که قوانینی فوری و قاطع در خصوص واکسیناسیون اجباری سگ‌ها، محدودیت در سگ‌گردانی بدون نظارت، کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد و نظارت بر رفتار صاحبان سگ‌ها تدوین و اجرایی شود.
کشورهای موفق در مبارزه با هاری نشان داده‌اند که پیشگیری مؤثر، نیازمند ترکیبی از قانون‌گذاری قوی، آموزش عمومی و نظارت دقیق است. ایران نیز نمی‌تواند در برابر این بحران خاموش منفعل بماند. اکنون زمان آن است که با اقدام قاطع، از سلامت مردم و جامعه محافظت کنیم و ایران را در مسیر ریشه‌کنی این بیماری مهلک قرار دهیم.
